Wywiadowcy z Łączki

IPN potwierdził identyfikację mjr. Bolesława Kontryma „Żmudzina” i siedmiu innych żołnierzy antykomunistycznego podziemia. Wśród nich – ostatniego cichociemnego, którego spadochron odnaleziono w archiwum ABW w 2006 roku.

Kancelaria Prezydenta zapowiada nowelizację trzech ustaw, które umożliwią dokończenie ekshumacji wszędzie tam, gdzie pogrzebane są szczątki ofiar komunistycznego terroru.

IPN ujawnił nazwiska ośmiu kolejnych żołnierzy – ofiar komunistycznej bezpieki, których szczątki odnaleziono podczas ekshumacji prowadzonych na powązkowskiej kwaterze „Ł”. Jest wśród nich mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin”, legenda przedwojennej policji, szpieg, żołnierz, cichociemny i konspirator. Zarówno szczątki jego, jak i pozostałych oficerów odnaleziono podczas prac prowadzonych przez ekipę prof. Krzysztofa Szwagrzyka w latach 2012-2013.

Do dziś udało się ujawnić nazwiska 36 bohaterów zamordowanych przez komunistów: żołnierzy AK, NSZ, NOW, NZW, WiN, organizacji NIE, dywersantów, konspiratorów, oficerów wywiadu i kontrwywiadu, cichociemnych; narodową elitę, której nazwiska i życiorysy miały być na zawsze zapomniane, a ich ciała nigdy nieodnalezione.

Wszyscy zostali straceni w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Uroczystość prezentacji not identyfikacyjnych odbyła się w Pałacu Prezydenckim w obecności Bronisława Komorowskiego, przedstawicieli Instytutu Pamięci Narodowej i oczywiście rodzin ofiar.

Jak podkreślał szef IPN Łukasz Kamiński, praca archeologów, genetyków i historyków to nie tylko odkrywanie szczątków ofiar komunizmu, ale również fundamentów, na których budowana powinna być wolna i niepodległa Polska.

Tym razem rodziny ofiar odebrały noty identyfikacyjne dotyczące 8 osób. Ich nazwiska zaprezentowano w kolejności alfabetycznej.

Jako pierwszego wyczytano Juliana Czerwiakowskiego „Jurka”, zamordowanego jako żołnierza organizacji NIE i WiN w 1953 roku. W 1939 r. służył jako saper, a potem żołnierz wywiadu NSZ w stolicy. Drugi to słynny Bolesław Częścik „Orlik”, żołnierz NOW i NSZ. Po wejściu wojsk sowieckich walczył na terenie północnego Mazowsza. Potem żołnierz Pogotowia Akcji Specjalnej NSZ. Stefan Głowacki „Smuga” – oficer okręgu wileńskiego AK. W 1939 r. żołnierz KOP w Augustowie. W czasie wojny brał udział w konspiracji wileńskiej AK. Po wojnie przedostał się na Ziemie Odzyskane. Zamordowany w 1949 r. w więzieniu mokotowskim.

Wreszcie mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin” – legenda podziemia niepodległościowego, jeden z najbardziej doświadczonych żołnierzy, którego życiorys mógłby posłużyć za scenariusz doskonałego filmu sensacyjnego. Współpracownik polskiego wywiadu w Związku Sowieckim, funkcjonariusz Straży Granicznej i Policji Państwowej. Po ucieczce z obozu internowania brał udział w walkach pod Narwikiem. Potem żołnierz I Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Po przeszkoleniu kursu dywersyjnego jako cichociemny zrzucony do okupowanego kraju, gdzie działał jako szef Kedywu Okręgu Brześć. Wykonywał egzekucje na konfidentach i agentach gestapo. Potem żołnierz Powstania Warszawskiego, czterokrotnie ranny. Po upadku Powstania przedostał się z niewoli do 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Żołnierz konspiracji. Zamordowany w 1952 roku w więzieniu mokotowskim.

Wnuczka majora Bolesława Kontryma Grażyna Kontrym-Sznajer w imieniu rodzin podziękowała ekipie IPN.

– Dziękuję prof. Krzysztofowi Szwagrzykowi za prowadzenie prac ekshumacyjnych i wytrwałość. Dzięki niemu patrioci zamordowani przez komunistów doczekają się pochówku. Wreszcie dowiedzieliśmy się, gdzie dziadek został pochowany. W naszej rodzinie do końca nie mieliśmy pewności, czy dziadek nie był jeszcze wydany Rosjanom i dalej torturowany – mówiła, podkreślając, że wszyscy członkowie rodzin ofiar komunizmu mają ten sam dylemat i do końca nigdy nie wiedzieli, co tak naprawdę działo się z ich bliskimi do ostatnich dni. Tylko dlatego, że nigdy nie odnaleziono ich miejsc spoczynku.

Spadochron w ABW

Kolejny zidentyfikowany, Dionizy Sosnowski ps. „Józef”, to wyjątkowa biografia. W 1948 r. podjął studia na Akademii Medycznej, których nie skończył z powodów politycznych. Próbował wydostać się na Zachód i jako nieświadomy prowokacji student został wprowadzony do założonej przez komunistów siatki mającej pozorować komendę WiN, przeszkolony jako dywersant. Po zrzuceniu na spadochronie do kraju został ujęty i aresztowany, a potem stracony. W 2006 r. archiwiści porządkujący zasoby Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego znaleźli zwinięty spadochron. Okazało się, że należał do ostatniego cichociemnego – właśnie Dyzka, jak go nazywali najbliżsi, Sosnowskiego.

Zbigniew Szymanowski „Bez”, oficer okręgu wileńskiego AK. Po ucieczce z obozów jenieckich osiadł na Wileńszczyźnie i działał jako oficer wywiadu kolejowego AK. Potem podporządkowany Ośrodkowi Mobilizacyjnemu AK w Suwałkach. Aresztowany w Szklarskiej Porębie. Zamordowany w 1951 r. w więzieniu mokotowskim. W jego szczątkach odnaleziono – co jest wyjątkiem – kawałek szczoteczki do zębów i grzebień.

Major Ludwik Jan Świder – oficer zawodowy Wojska Polskiego. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Po przejściu w stan spoczynku był kierownikiem agentury w Tarnopolu. Po przedostaniu się do Rumunii zaangażowany w działalność siatek wywiadowczych na Zachodzie. Od 1950 r. przesłuchiwał uciekinierów, w Berlinie został aresztowany przy udziale władz sowieckich. Zamordowany w 1952 roku.

Jako ostatni przedstawiony został Aleksander Tomaszewski – oficer okręgu wileńskiego AK. Przed wojną zawodowy żołnierz. Po wojnie zakonspirowany na terenie Dolnego Śląska prowadził siatkę wywiadu i kontrwywiadu AK. Zamordowany w 1949 roku.

– Mija właśnie trzecie pokolenie, które dzieli nas od tamtych wydarzeń – mówił wczoraj prezydent Bronisław Komorowski. Przyznał, że mimo upływu 25 lat wolności wszystkie karty historii nie zostały jeszcze odkryte. – Wciąż trudno jest odnaleźć prawdę, szczególnie dotyczącą losu poszczególnych osób – zwrócił się do rodzin ofiar. Przyznał jednak, że choć zamiar sprawców zbrodni był inny, to jednak prawda wydobywana jest na światło dzienne. – Choćby sto lat minęło i działał aparat kłamstwa, tę prawdę można wydobyć. Taki los przypadł nam w udziale i takie mamy zadanie – podkreślał. Komorowski przyznał jednak, że to na razie zaledwie cząstka tego, co powinno zostać zrobione, by ustalić tożsamość osób wydobywanych z powązkowskiej Łączki. – Dlatego szukając optymalnych rozwiązań, pytając wszelkie instytucje, doszedłem do wniosku, że ktoś to musi wziąć na siebie – mówił Komorowski o inicjatywie, którą przeprowadzi ostatecznie Kancelaria Prezydenta.

Chodzi o możliwość prac pod obecnie istniejącymi grobami, pod którymi spoczywają ofiary komunizmu. Nowelizacja będzie dotyczyła m.in. ustawy o IPN i grobach oraz cmentarzach wojennych. Zmiana ma „przyzwoicie załatwić tę trudną i bolesną sprawę”. Nowelizacja ma dotyczyć nie tylko ekshumacji, które trwają w Warszawie na Powązkach czy przy ul. Wałbrzyskiej, ale również na terenie całego kraju, np. w Gdańsku czy Białymstoku.

– Te prace są na ukończeniu. Jest też kwestia trwałego upamiętnienia i budowy miejsca pochówku wielu bohaterów i ofiar zbrodni z czasów stalinowskich – oświadczył Komorowski, zapowiadając, że będzie sprzyjał koncepcji dwuetapowego pochowania i upamiętnienia narodowych bohaterów.

Profesor Krzysztof Szwagrzyk przyznał, że na Powązkach przekopano już wszelkie możliwe wolne miejsca. – Dalsze badania bez pomocy państwa są już po prostu niemożliwe – podkreślał kierujący ekshumacjami.

Testament pokolenia

Jak dodał prezes IPN dr Łukasz Kamiński, prace muszą zostać dokończone, bo są one obowiązkiem wobec ofiar, ich rodzin i nas samych. – Musimy odnaleźć szczątki wszystkich naszych bohaterów. Tak się stanie, a ta nowelizacja będzie dla nas wielką pomocą – podkreślał Kamiński. Zapewniał, że finał nastąpi już w niedługim czasie. Natomiast sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa dr hab. Andrzej Kunert poinformował, że za dwa dni zostaną rozesłane do rodzin zidentyfikowanych ofiar listy w sprawie pochowania szczątków ich bliskich na Powązkach. Ogłoszony zostanie także konkurs na budowę panteonu narodowego w miejscu obecnej kwatery „Ł”. Prace będą przebiegać w dwóch etapach; najpierw obiekt zostanie wybudowany na wolnej przestrzeni, tzw. Łączce.

Do tej pory badaczom z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie i jednostkom współpracującym w ramach Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów udało się zidentyfikować 28 osób spośród ponad 200 szczątków wydobytych podczas kilku etapów prac ekshumacyjnych na powązkowskiej Łączce. Od niedzieli to już 36 żołnierzy.